بوکان شهری باستانی با قدمت 3 هزار ساله
بوکان در حدود 3 هزار سال قبل به نام ایزیرتو پایتخت تمدن ماننایی بود و آثار این تمدن بسیار هنرمندانه و قابل توجه است و نمونه‌هایی از آثار به تاراج رفته‌اش در موزه‌های جهان از قبیل موزه توکیو و موزه ارومیه دیده می‌شود. بوکان یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان غربی ایران است که در منطقه کوهستانی و معتدل قرار گرفته و از شمال به شهرستان میاندوآب، از جنوب به شهرستان سقز، از شرق به شاهین‌دژ و از غرب با شهرستان مهاباد همسایه است. این شهرستان در حدود 3 هزار سال قبل به نام ایزیرتو پایتخت تمدن ماننایی بود و آثار این تمدن بسیار هنرمندانه و قابل توجه است و نمونه‌هایی از آثار به تاراج رفته‌اش در موزه‌های جهان از قبیل موزه توکیو و موزه ارومیه دیده می‌شود.
این تمدن در مناطق کردنشین شمالغربی ایران ساکن بودند وجه بارز هنر ماننایی ظرافت و زیبایی وصف‌ناپذیر آن است که در تمدن‌های معاصر آنها کم‌نظیر است. هنر معروف آنها ساخت آجرهای لعابدار بود. آجرهایی با طرح‌های رنگین که طرح آنها بعد از گذشت سه هزار سال تقریبا سالم باقی مانده‌اند، نمونه بسیار زیبایی از این آجرها در موزه شرق کهن توکیو یافت می‌شود. روایات زیادی در مورد ریشه نام این شهر وجود دارد از مشهورترین آنها این است که در قدیم مردم این شهر در هنگام مراسم عروسی به چشمه آب بزرگ و مشهور این شهر که کردها آن را حوزه گه‌وره به معنی آبگیر بزرگ می‌نامند، (و این چشمه به صورت چشمه‌ای جوشان است که آب آن از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شود) می‌آمدند و از آنجا که به کردی واژه بوک به معنی عروس است این منطقه را که بعدها به شهر تبدیل شد بوکان (جمع بوک یا عروس‌ها) نامیدند.
اما این نظریه تنها در صورتی درست است که ما این اسم را با لهجه فارسی تلفظ کنیم یعنی بوکان. در نظریه‌ای دیگر گفته می‌شود که به هنگام حمله سپاه مغول به این مناطق یکی از فرماندهان سپاه چنگیز نام بوکان را بر روی این روستای کوچک (در آن زمان) نهاد و عده‌ای دیگر معتقدند کوهی در مغولستان به نام بوکان وجود دارد که از همین فرمانده چشمه می‌گیرد. نظریه دیگر در مورد وجه تسمیه شهر چنین است که شهر بوکان به دور چشمه بزرگ حه‌وزه گه‌وره شکل گرفته است و به چنین چشمه‌هایی در زبان کُردی کانی گفته می‌شود. همچنین واژه بو در زبان کردی کاربردهای مختلفی دارد که اغلب در شکل ترکیبی به کار برده می‌شود اما چگونگی ترکیب این کلمات و شکل گیری واژه بوکان بر اساس نظریه این افراد چنین است که در زمان‌های قدیم هنگامی‌که زنان قصد شستن وسایل خانه را داشتند آنها را با خود برداشته و به سمت رود یا چشمه‌ای در نزدیکی محل اقامتشان می‌بردند و در آنجا کارشان را انجام می‌دادند به همین ترتیب اهالی ساکن اطراف بوکان، برای شستن و نظافت ظروف و وسایل خود به طرف این کانی یا حوض می‌رفتند و هنگامی‌که کسی سراغ نفری را که برای انجام این امور به کانی رفته بود، می‌گرفت، نزدیکان وی در پاسخ می‌گفتند او به کانی رفته است و بر این اساس واژه بوکانی به افرادی گفته می‌شد که رفت و آمد زیادی را به کانی مزبور انجام می‌دادند و سپس کم‌کم در آنجا ساکن شدند امروز حوض گوره حه‌وزه گه‌وره، در مرکز شهر واقع است و با آب گوارا و بی‌پایان خود آب نیمی‌از شهر را تأمین می‌کند و نزد اهالی شهر از نوعی دلبستگی و جایگاه خاصی برخوردار است.
* آثار باستانی بوکان
تپه تابانی در روستای احمدآباد محال فیض‌الله بیگی مربوط به دوره پارتی و ساسانی، تپه آسیاب کهنه روستای احمدآباد محال فیض‌الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول پیش از میلاد، تپه کلک آبی در روستای باغچه محال فیض‌الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول پیش از میلاد، تپه سیخان کوچک در روستای ساریقامیش محال فیض‌الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول پیش از میلاد، تپه سیخان بزرگ در روستای باغچه محال فیض‌الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول قبل از میلاد، تپه موچه در روستای تکان‌تپه محال فیض‌الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول قبل از میلاد، تپه کلتپه در روستای کلتپه بوکان مربوط به اقوام هزاره اول قبل از میلاد، قلعه تپی در روستای تپی مربوط به دوره نیریزد و هزاره و 500 سال پیش از میلاد، تپه قره‌کند در روستای قره‌کند محال آختاچی مربوط به هزاره اول پیش از میلاد، تپه روژبیانی در روستای عزیزکند مربوط به دوره برنز پیش از میلاد، تپه داربسر در روستای داربسر در محال آختاچی مربوط به دوره اشکانیان، زمین‌های جره واقع در روستای شیخلر محال آختاچی مربوط به دوره اشکانیان و ساسانی، گردی خلیسکه واقع در روستای سراب محال مربوط به دوران اقوام پارینه‌سنگی، تپه گرده‌خزینه در روستای سراب مربوط به دوران کالکوتیک، تپه گرده‌شین در روستای سراب مربوط به اقوام دوران کالکوتیک، تپه آشی در روستای قره‌موسالو مربوط به اقوام برنز پیش از اسلام، گوکتپه در روستای گوکتپه مربوط به نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد، تپه گرده‌شین در روستای رحیم‌خان محال مربوط به دوره برنز قبل از میلاد، تپه محمود در روستای ارمنی بلاغی مربوط به اقوام اواخر دوره نوسنگی، گرد عثمان قلعه در قلعه در روستای ساریقامیش مربوط به هزاره یکم پیش از میلاد، تپه کانی‌کوزه‌له در روستای کانی کوزه‌له مربوط به دوره کالکوتیک پیش از میلاد، قلعه ناچیت در روستای ناچیت بوکان مربوط به دوره برنز پیش از میلاد، تپه مقصود در روستای ملالر بوکان مربوط به دوره کالکوتیک، تپه عبدالله تپی‌سی در روستای عبدالله تپی‌سی مربوط به دوره برنز پیش از میلاد، تپه گرده‌مالان در روستای کهنه‌ملالر مربوط به هزاره یکم پیش از میلاد، تپه گرد عربلو در روستای علی‌کند مربوط به هزاره یکم پیش از میلاد، تپه سردارآباد در روستای سردارآباد مربوط به اقوام پارتی و ساسانی پیش از میلاد، قلعه سردار بوکان در بوکان، قلعه قالای‌چی یا قلعه چین در روستا قلایچی بوکان از جمله آثار باستانی بوکان به شمار می‌روند.
* اماکن دیدنی بوکان
غار روستای قلعه‌چی نزدیک بوکان، غار کول‌آباد میان بوکان و میاندوآب، غار مکری قران در روستای خراسانه، غار کونه‌کوتر در روستای ینگیجه بوکان، غار کونه‌کوتر در روستای سهولان، ایوان سنگی روستای آغجیوان، قلعه سنگی روستای سماقان فرهادتراش دارای نه اتاق سنگی، جلگه سردرآباد، حوض گوره چشمه بزرگ آب و استخر دیدنی بوکان، مسجد جامع حمامیان، اطاق‌های سنگی روستای بی‌بی‌کند، پارک ساحلی بوکان، پارک کوی محمدیه معروف به پارک حسن زیرک، غارطبیعی روستای اشکوتان که به غار سید جمال‌الدین مشهور است از اماکن دیدنی این شهر به شمار می‌روند که هر سال گردشگران بیشماری را جذب خود کرده‌اند.
دوست عزیزم من دنبال ایزیریتو می گشتم که به وبلاگ شما برخوردم . این اسم معرفه روستایی به نام زیویه است و زیویه متعلق به شهر شماست و باید به آن افتخار کنید که تمدن هگمتانه برای شماست زنده باد ایزیریتا - زنده باد آدامائیت